KATI' |
|||
Kağıdın keşfi kültürel açıdan insanoğluna kazandırdığı Zenginliğin yanısıra başta kitap sanatları olmak üzere yeni sanat dallarının oluşmasınada imkan tanımıştır. Kağıtla yapılan diğer sanat dalları kadar yaygın olmamakla beraber Kağıt oymacılığı Uzakdoğu ve İslam sanatı tarihinde etkileyici bir yere sahiptir herhangi bir motif veya yazı örneğinin ince bir kağıt veya deriden uyulması suretiyle meydana getirilen eserlere katı adı verilmektedir. Çeşitli metinlerde katı sözcüğü ne katır katır katıra Kağıt katı acı ve benzeri değişik şekillerde rastlanmaktadır Osmanlıca sözlükte yapılan açıklamaya göre kağıdı kesme kesilme katı uzun okunur Kağıthane'den kesin durduran katı katının mühendisi dişi dişisi ikinci katı sanatı ile yapılmış dantel gibi kağıt ve deri eserler demektir kağıtta katı eden kağıt veya deriden ince oyma süsler ve yazılar yapan sanatlara denir. Katı oyma sanatının vatanı... Kağıt oymacılığı uzak doğu kökenlidir kaynaklarda Kağıt oymacılığının başlangıcı 2000 yıl kadar önce içinde hüküm süren bir hükümdarın dönemine bağlanır rivayete göre çok sevdiği karısının ölümü üzerine büyük bir kader içerisinde olan hükümdarı alabilmek için karısının şekli kağıttan oyunu mu bu şöyle bir perdeye yansıtılır bu rivayet ile gölge oyunu ve dolayısıyla Kağıt oymacılığının geçmişi yaklaşık 2000 yıl öncesine kadar götürülebilir mektedir kağıt oymacılığı günümüzde kağıdın keşfedildiği Ülkü olan içinde renklendirilmiş kağıtlardan yapılmış çeşitli çiçekler hayvanlar şekiller biçiminde bir halk sanatı olarak varlığını sürdürmektedir özellikle Budist inanç dünyasına uygun sisteme amaçlı ya da sembolik anlamları olan uygulamalar günümüze kadar gelmiştir. Kağıdın bu şekilde kullanımına Macar asıllı İngiliz arkeolog aurel isteyin tarafından Çin'in kuzeybatısındaki duan da 17 numaralı mağarada yapılan çalışmalar sırasında bulunan ve günümüzde Londra British library de korunan sistemler arasında rastlanır bahsi geçen eserlerin kağıdın keşfedildiği yer olan işine en yakın bölgede bulunması doğaldır farklı renkli kağıtlardan ve Farklı boyutlarda kesilerek üst üste yapıştırılan yer yer mürekkep ve boya ile renklendirilen kağıttan kesme çiçekler türünün günümüze ulaşmış olduğu bilinen en erken örnekleridir aynı bir oyma çiçeklerin u bölgedeki bazı mezar odalarında da bulunduğu araştırmacılar tarafından belirtilir Kağıt oyma Kağıttan süs yapma sanatı içinden hiç hastaya İslam dünyasına ve Japonya'ya yayılmıştır. Katı sanatının kısa tarihçesi... Uzak Doğu'dan gelen kağıt oymacılığı Muhtemelen kağıt ve Pars parşömenin benzer amaçlı kullanımı nedeniyle deri oymacılığında da uygulanmıştır bölge oyunu figürleri bunun en somut göstergesidir bu sanatın için dünyasının dışındaki öncülerinin kağıttan ziyade deri oymacılığı olarak uygulandığına işaret eder Mısır'da bulunan altıncı ve Onuncu yüzyıllar arasında yapılmış kıpti kap kitap cildi kalıntıları ile sekizinci ve dokuzuncu yüzyılda Orta Asya'da Uygurlar tarafından verilen oyulmuş kitap kaplarından günümüze ulaşmış olan bazı örnekler bu sanat dalının kökleri hakkında fikirler verir Van ile çok tarafından hiç Asya'nın Turfan bölgesindeki kaç Ada Koçhan bulunan sekizinci ya da dokuzuncu yüzyıla arihlenen bir kitap kabı parçası deri oymacılığının bilinen en erken örneklerinden olmasının yanı sıra deri ve kağıt oymacılığının İslam dünyasına kitap sanatları vasıtasıyla girdiğini göstermesi açısından da büyük önem taşır bu Örneğin üzerindeki oymalar oldukça sade ve geometrik bir tasarımı yansıtır. İslam kitap sanatında filtre tekniği olarak adlandırılan deri oymacılığı On dördüncü yüzyılda İran'da ilhanlılar ve Mısır'da memnunlar döneminde görülür. Türklerin Yüzyıllar boyunca süren medeniyet ve ince kültürlerinden kaynaklanan kitap sanatlarının en önemli kollarından biri olan katı Hüseyin'e yap kitap kapları ve süslemeler içerisinde başlıbaşına bir yere sahiptir herhangi bir teyzeyi de senin kağıt veya deriden oyulması yoluyla yapılan katı sanatında kesilip çıkarıldıktan sonra başka bir yere yapıştırılan kısma erkek oyma içi oyulmuş kısma ise dişi oyma adı verilir dikkat ve ustalıkla yapıldığında oymaları negatif ve pozitif yani desen ve zeminin Her ikisinin de kusursuz bir biçimde çıkarılmakta ve bunlar özellikle karşılıklı sayfalarda kullanılmaktadır cilt sanatının Şemse ve köşebent arzındaki ince ve zarif motifleri Hüsni hat örnekleri vazo desenleri tek çiçekler paletler tabiat manzaraları tasvirler oyma sanatında en çok rastlanılan şekiller olarak cilt kapaklarında murakka hırkalarda albümlerde ve el yazması eserlerin süsler arasında görülür bu usül bazı eski yazı çekmeceleri nin teslimatında da kullanılmıştır. Beyşehir Rana uzanan katı sanatının Kağıt üzerindeki en eski örneklerine v ve xvi yüzyıllarda her Hatta yaşamış olan üstatların eserlerinde rastlanılmaktadır İslam kitap kaplarında deri oyma sanatı ise On dördüncü yüzyılda başlamıştır tarihçi Gelibolu Mustafa Ali tarafından yazılan menakıb-ı Hüner veren adlı eserin katılan oymacılar bölümünde katı sanatının ilk ve en önemli temsilcisinin 15 yüzyılda her Hatta yerleşmiş ve eserler vermiş olan Abdullah katı olduğu belirtilir yine bu eserde Şeyh Muhammed dost katıdan öğrencisi Zengi Ali BDP ve hattat bir Ali'nin oğlu Mevlana Muhammed Bakırın da bu sahada Seçkin üstadlardan olduğu ifade edilir. Kağıt oyma sanatının Osmanlılara gelişi on altıncı yüzyılın başlarında Iğdır özellikle Kanuni Sultan Süleyman devrinde kağıdı önemli bir sanat dalı olarak pek çok değerli Ariel yazmasının test ipten sonraki en önemli süsü olmuştur Bu yazma eserlerde oyma olarak tezyini motifler eve çiçeklere kadar hemen her şekilde denilmiştir Şahinci Mehmet Ali Çelebi oğlu Abdulkerim Çelebi Mehmet binlik Gazanfer ve Mevlana Kasım Arnavut bu dönemin en önemli Kağıt ustalarıdır. Xvi yüzyılda gördüğü ilgi ile giderek gelişen Kağıt oymacılığı 17 ve 18 yüzyıllarda da ilerlemeye devam etmiştir 17 yüzyıl başlarında Türk Kağıt oymacılığında isim yapan en büyük sanatkarlardan biri olan Bursalı meyveleri Fahri Dede başta olmak üzere Nakşi halazade Mehmet Mahmut el-haznevi Derviş hastaneye bu gibi adı bilinen ustaları kadar isimleri meçhul kalmış sanatkarlar odası süsleme tarihimizde iz bırakan Nadide eserler yaratmıştır on yedinci yüzyıla ait katı eserler arasında en çok bilinen Bursalı Fahri elinden çıkmış Mondi albümü oymak hatırlar ve manzaralar Oyma buketler ve çeşitli nakışlarla bezelye Gazali Mahmut albümü ile oyma çiçek süslemeli bir minyatür albümüdür katı sanatı 18 yüzyılda da özellikle çiçek türündeki eserler ile canlılığını devam ettirmiştir. On yedinci yüzyılda memleketimize gelen batılı Seyyahların ilgisini çekerek beraberinde götürdükleri bazı eserler yoluyla kağıdı tekneye Osmanlılar kanalıyla Avrupa'ya geçmiş ve batı dünyasında Türkçe at koymalarına büyük bir ilgi başlamıştır Bu sanatı benimseyen Avrupalılar bir süre sonra evet de gölge adını verdikleri kendi tarzlarında ki oymaları yapmaya başlamışlardır Türk Kitap sanatlarının bu ihtişamlı dönemleri 18 yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülmeye yüz tutmuştur kağıt ve deri oymacılığı da bu olumsuz gelişmelerden nasibini almıştır gerileme döneminin bitiminden sonra On dokuzuncu yüzyılda bu alanda hiçbir ciddi eserin ortaya konulmaması bu sanat dalını sonra hazırlamıştır. Katı oyma sanatında kullanılan araç ve gereçler... Birinci el kaynaklardan Kağıt oymacılığında harflerin çiçeklerin ağaçların ve çeşitli motiflerin kesilmesi için sanatçıya gerekli olan malzemelerin başında değişik renkte iyi kağıtlar ve makas ikraz gelmektedir değişik renklerde kağıtların yapımı ya da boyanması 19 yüzyıl başlarında gerçekleşmiş olmalıdır Büyük olasılıkla Kağıt renklendirme yöntemlerinin zenginleşmesi renkli cetvellerin Ebru tekniği ile Kağıt boyamanın gündeme gelmesiyle on altıncı yüzyılın ilk çeyreğinde olmuştur Diğer taraftan kaynaklardan mı kız olarak geçen makasın yanı sıra kamış kalemlerin açılmasında kullanılan kalemtraş ların bıçak kısmı yaprak şeklinde yapılmış olanların Kağıt oymacılığında da kullanıldığı belirtilmektedir bunlara ilave olarak çok ince Oymacılık gerektiren kesimlerden küçük tesbih kalan tır taşların kullanıldığını da belirtmek gerekir Günümüzde ise makasın yanısıra Great var denilen kesici aletlerde kullanılmaktadır. Günümüzde ise kağıt oyma sanatı cilt kapaklarını yanısıra çerçeve içine alınmış örneklerini görmekte mümkündür. Kaynakça : Filiz Çağman ''katı' Gülbün Mesara ''Türk sanatında ince Kağıt oymacılığı'' Osmanlıca - Türkçe sözlük |
|||